Aangezien remakes of herinterpretaties van bekende titels of franchises per lopende meter van de al even lopende band blijven rollen, hoeft het niet te verwonderen dat Dune ooit nog eens een faire nieuwe kans zou krijgen.

Frank Herberts generatieoverschrijdende klassieke roman uit 1965 had immers nog geen verfilming gehad die het boek echt kon vatten. Misschien dat Alejandro Jodorowsky dat begin jaren zeventig zou zijn gelukt, maar zijn aanpak was te megalomaan voor de geldschieters, waarop het project met pek en veren overgoten in het eeuwige koelvak verdween. Al waren de fans van Herberts universum mogelijkerwijs wel in hun nopjes met de miniserie uit 2000. Of wie weet zelfs met Dino de Laurentiis’ door David Lynch geregisseerde versie uit 1984.

Als zelfverklaard fan van Herberts romans lijkt Denis Villeneuve alvast de juiste persoon om het iconische sciencefictionwerk eindelijk op een passende wijze filmisch te eren. De Canadees evolueerde van arthousecineast naar blockbusterregisseur die na de vrij rechtlijnige actieopstapjes Prisoners en Sicario resoluut koos voor kunstzinnige en grootschalige sciencefictionprojecten. Met als resultaat de commercieel ogende maar eigenlijk heel eigenzinnig zijnde Arrival en Blade Runner 2049 – voor de een meesterwerken van het zuiverste water en voor de ander pedant moddergeneuzel. Ook Dune werpt de perceptie op een universumdoorklievend popcornspektakel te zijn, maar het is in de eerste plaats een dosis cinematografische gravitas van een cineast die vooral bezig lijkt met de kunstzinnige kant van zijn metier.

Gezien de vele lagen in de tekst en het verhaal is Dune niet het gemakkelijkste boek om te verfilmen. De plot in een kastanjebolster: ergens in de verre, verre toekomst – het jaar 10191 om precies te zijn – speelt er zich op de woestijnplaneet Arrakis een door een lepe keizer georkestreerde machtsstrijd af tussen de adellijke familie Atreides en hun tegenstanders, de Harkonnen. Gegeerd goed in die strijd: de heerschappij over de op Arrakis overvloedig aanwezig zijnde spice, een soort superdrug die onder andere interplanetair reizen en gedachtencontrole mogelijk maakt. Of zoals Baron Harkonnen het zegt: he who controls the spice, controls the universe.

Villeneuve stort zich vol overgave op zijn verfilming van Dune met zoveel mogelijk opnames op echte locaties en zoveel mogelijk logistiek echt filmwerk om het allemaal levensecht en tastbaar te laten ogen. Studiowerk gebeurde in opnamestudio’s in Budapest, en daarnaast trok Villeneuve met zijn cast en crew naar Jordanië, Noorwegen, Abu Dhabi, Slovakije en Oostenrijk om de geest van Herberts roman te vatten. Of toch de helft daarvan: Herberts omvangrijke boek laat zich nogal moeilijk vatten binnen de contouren van een film met normale speelduur – Lynch kan ervan meespreken – en dus nam Villeneuve een optie op twee films. Al kreeg hij pas officieel groen licht voor het tweede deel nadat het eerste zijn deugdelijkheid aan de kassa’s had bewezen. Bij het eind van de opnames van wat Dune Part One zou worden, had hij nog geen garantie dat deel twee er ook daadwerkelijk zou komen. Maar dat deed het uiteindelijk wel, en zelfs nog vrij snel: in 2024 kreeg Dune Part Two de eer en het genoegen om het nog beter te doen dan dit eerste deel. En dat was dan nog een releasedatum met uitstel: oorspronkelijk zou de film al in 2023 in de zalen te zien zijn, maar daar stak de toen lopende acteursstaking in Hollywood een stokje voor.

Net als Lynch in 1984 wist Villeneuve een gevarieerde bekende koppen-cast bij elkaar te krijgen. Op het voorplan: Timothée Chalamet, Rebecca Ferguson, Oscar Isaac, Josh Brolin, Stellan Skarsgard, Dave Bautista, Zendaya, Charlotte Rampling, Jason Momoa en Javier Bardem. In de Lynch-versie corresponderen deze namen met Kyle MacLachlan, Francesca Annis, Jürgen Prochnow, Patrick Stewart, Kenneth McMillan, Paul Smith, Sean Young, Sian Phillips, Richard Jordan en Everett McGill. Eigenlijk valt er voor de rest maar weinig te vergelijken: andere tijden, andere aanpak, andere klemtonen … een heel ander filmkneedproces eigenlijk want in tegenstelling tot Lynch was Villeneuve wel zand … excuus, sant in eigen land.

Dune is een exuberant en – zeker in het eerste uur – traag manoeuvrerend spektakel waarin visuele en auditieve verrassingen de aandacht opeisen en vasthouden. Genoeg staaltjes van verbluffende filmdynamiek dus om te voelen dat er een op zijn zachtst gezegd meer dan begenadigd cineast aan het werk is. De plotmachinaties verlopen niet altijd op het scherpst van de snee. Al komt dat ook wel omdat Villeneuve zijn tijd neemt: op twee uur en een half toont hij nauwelijks de helft van wat Lynch op twee uur en een kwartier liet zien.

Ergens valt zelfs niet te ontkennen dat Herberts woestijnplaneetstrijd gelijkenissen vertoont met dat ander sterrenstelsel ver, ver weg. Wat niet hoeft te verbazen, daar George Lucas zich destijds ook wel zal hebben laten beïnvloeden door Herberts magnum opus. Dus ja, wars van alle beheerste filmesthetiek kan je Dune ook gewoon proberen bekijken als een soundscapebombastversie van Star Wars, zij het zonder wookies of andere gekke beesten. May The Spice Be With You.

Winnaar van zes Oscars: beste soundtrack – de allereerste Oscar voor Hans Zimmer zowaar, beste camerawerk (Greig Fraser), beste montage (Joe Walker), beste productieontwerp, beste geluid en beste visuele effecten.