Met gescherpt potlood klaarzitten om Berlin Expess onder te brengen in het rijtje van illustere treinklassiekers als Shanghai Express, The Lady Vanishes, Narrow Margin, The Tall Target, Murder On The Orient Express en – grapje – Under Siege 2 en het dan niet kunnen doen omdat dit eigenlijk geen echte treinfilm blijkt te zijn … het lot is een over film schrijvend mens niet altijd gunstig gezind.

En dan staat er nog Trapped On A Train Of Terror (met uitroepteken zelfs) op de affiche te lezen ook. Niet dat de makers van Berlin Express hun film destijds als een (volledige) leugen in de zalen dropten: er is een trein die naar Berlijn rijdt, alleen speelt maar ruw geschat een vierde van de film zich op die rijtuigen op. Goed nieuws: de scènes op de trein zijn uitstekend in beeld gebracht. Nog meer goed nieuws: de overige drie vierden spelen zich grotendeels af in de tijdens de tweede wereldoorlog aan gort geschoten steden Frankfurt en Berlijn. De producent van Berlin Express kreeg als eerste Amerikaanse filmmaker de toestemming om tussen de ravage opnames te maken, ook in de toenmalige Russische sector van Berlijn. Billy Wilder volgde hen op de hielen voor zijn opnames van het eveneens in 1948 uitgebrachte A Foreign Affair. De alomtegenwoordige voice-over die woorden bij de beelden plaatst, maakt op sommige momenten een pseudo-documentaire van Berlin Express: er is zelfs duiding voorzien bij iconische gebouwen, IG Farben inclusief.

Maar de trein dus: eentje die vanuit Parijs – waar regisseur Jacques Tourneur en zijn crew ook opnames maakten – via Frankfurt naar Berlin rijdt. Een trein die onder het gezag staat van het Amerikaanse leger en waarin je enkel maar op uitnodiging mag meerijden. Op de trein zit ook een Duitse diplomaat (Paul Lukas) die gaat meewerken aan de wederopbouw van zijn land, en dat samen met de Amerikanen, Britten, Fransen en Russen. Niet naar de zin van meer behoudsgezinde Duitsers (lees: nazi-afstammelingen) die de diplomaat eerst proberen te vermoorden en hem later ontvoeren zodat hij niet aan de internationale conferentie kan deelnemen. De propagandatwist in het mee door Curt Siodmak bedachte script is dat het uiteindelijk een Amerikaan (Robert Ryan), Brit (Robert Coote), Rus (Roman Toporow) en Franse (Merle Oberon) zijn die hun krachten gaan verenigen om de man terug te vinden en zo de diplomatie en het vredesproces een kans te geven.

Berlin Express jongleert met veel eieren: het is een rechttoe-rechtaan spionagethriller, een geschiedkundige kroniek, een voor die tijd typische anti-nazifilm en dan ook nog eens een politiek pamflet. Het klikt niet altijd allemaal in elkaar: dat maakt van Berlin Express niet meteen een echt goede film – of misschien niet eens een goede – maar het zorgt wel voor een hoogst interessant kijkstuk. Het scenario is vaak net iets te warrig om een echte vuist te maken: als de nazi’s van dienst Lukas echt dood wilden laten ze meer kansen liggen om hem te liquideren dan de gemiddelde megalomane slechterik in een Bondfilm. Dus waterdicht is dat plotaspect niet. Ook de politieke overtuiging is ietwat gekleurd: de Russen worden kritischer bekeken dan de Amerikanen en de Europeanen en uiteindelijk is het uiteraard de Amerikaan die de finale moordpoging op de vredelievende Duitser weet te voorkomen. Maar het is toch vooral de losse koord waarop iedereen meermaals de kans krijgt om Lukas te doden of te redden die verhindert dat Berlin Express een echte nagelbijter is.

Edoch de beelden in en van het naoorlogse Duitsland, de poging om (toen) relevante historische cinema te maken – er worden verschillende talen door elkaar gesproken – en het potige tempo waarin de plot zich ontvouwt maken van dit werkstuk verplichte jarenveertigkost. Met als kers op de kaart de opbouw naar het moment waarin Ryan de finale aanslag op Lukas weet te verijdelen: een Hitchcockwaardig Tourneurshot.