Dat het collaboratieverleden van ons frieten en kan’t gaan ja-platte landsdeel wordt doodgezwegen kan je niet echt zeggen. Tal van literaire (naslag)werken en duidende documentaires – van Maurice De Wildes marathonsessies in De nieuwe orde tot recenter werk als Kinderen van de collaboratie – hebben het uitgebreid over het meeheulen van lokale/nationale Duitsgezinden met de Duitse bezetter bij het verspreiden van de nazidoctrine en het meewerken aan de vervolging van de Joodse gemeenschap in Vlaanderen. Confronterende materie waarvan het tijd werd dat die ook opdook in ons filmisch patrimonium.

De voorzet werd Jeroen Olyslaegers’ in 2016 verschenen roman Wil. Een fictief verhaal, maar weliswaar tegen een authentieke achtergrond waarin de Antwerpse politiemacht meehielp aan het verspreiden van Jodenhaat, ook deelnam aan Duitse razzia’s tegen de Joodse stadsinwoners en die uiteindelijk ook op eigen houtje coördineerde. De materie is uiteraard veel complexer dan de eenzinskadering die je hierboven hebt gelezen, maar kwestie van de drift te catchen … niet alles was peis, vree of koosjer in het Vlaanderen tijdens de tweede wereldoorlog.

Dat sommige er bewust voor kozen om deel te nemen aan de Duitse beestigheden staat buiten kijf. Maar wat met degenen die er ‘toevallig’ inrolden of ‘geen keuze hadden’ om mee te draaien in ‘het systeem’? Die vraag borrelt en bruist in Wil, waarin de Antwerpse hulpagent Wilfried Wils enerzijds wordt opgevreeën door den Duits en zijn gezinden, en anderzijds ook kind aan huis is bij het verzet. Regisseur Tim Mielants vond in Olyslaegers’ gelauwerde en complexe roman de geschikte materie voor wat zich laat omschrijven als ‘de eerste Belgische collaboratiefilm’. En als spannende oorlogsfilm tout court.

Mielants en director of photography Robrecht Heyvaert – kind aan huis bij Adil El Arbi, Bilall Fallah en Robin Pront – brengen het deels in Polen gereconstrueerde Antwerpen anno 1942 schaduwrijk vervaarlijk ogend in beeld. Mielants toont eens te meer dat er een begenadigd actiefilmer in hem schuilt, iets wat hij eerder ook al aan een internationaal publiek mocht tonen aan het roer van het derde seizoen van de door Netflix opgepikte BBC-reeks Peaky Blinders. De confrontatie in de striemende regen waar de prent mee opent, een wrange executiescène, een filmisch ijzersterke martelscène en een weinig verbloemende razziareconstructie staan als een huis. Je krijgt dus cinematografisch waar voor je geld. En inhoudelijk ook.

Niet dat Wil geen uitschuivers kent. In tegenstelling tot keeldichtknijpepen als bijvoorbeeld de op ware verhalen gebeurde verfilmingen van The Pianist en Schindler’s List voel je hier wel de raderen van de fictie af en toe opzichtig draaien en korte bochten nemen. De romance tussen Wil en verzetsstrijdster Yvette bijvoorbeeld is iets te holderdebolder om er personagematig door gegrepen of verstikt te zijn. Maar naast historisch drama laat Wil zich dus au fond ook als spannend jongensverhaal omschrijven. Zij het zonder duikboot en torpedo.

De cast is fijnmazig genoeg om de kijker met de neus op ons nationale onverkwikkelijk oorlogsverleden te drukken: Stef Aerts put uit het juiste vat onschuld om zijn dilemma te duiden, in de bijrollencast is het onder meer uitkijken naar Matteo Simoni (in wat in de eerste plaats een veredelde bijrol is), Annelore Crolet, Kevin Janssens (met hakenneus), Gene Bervoets (met ontploft kapsel), Jan Decleir, Koen De Bouw, Dirk Roofthooft (in superslechterikmodus) en de toch wel scènestelende Jan Bijvoet die de metafoor voor zowel machteloosheid als zelfopoffering in een berenallegorie vindt.

Ja, Wil is er een die Paul Verhoeven ook zou kunnen hebben gemaakt, al had je er dan uiteraard nog een portie strak afgemeten blote lichaamsdelen en uitwerpselen bij gekregen. Een sterk stuk historische cinema met hedendaagse en waarschijnlijk helaas tijdloze relevantie … ge moogt naar Wil gaan kijken.