Meer dan 1.000.000 bioscoopbezoekers, prijkt er bovenaan de inlay. In Nederland wel te verstaan. Daar was Zwartboek, de eerste Nederlandstalige film van Paul Verhoeven sinds De vierde man (1983) inderdaad een geheide kaskraker, en ook de recensies waren voor het grootste deel lovend. Bij ons beleefde de film zijn première op het filmfestival van Gent. Inmiddels is de film ook in Amerika in de zalen, en ook daar doet hij het niet slecht: in beperkte release (enkel grootsteden, ongeveer 150 zalen) bracht de film er momenteel op 5 weken 1,7 miljoen dollar op.

Zwartboek is een ouderwets lekkere verzetsthriller waarin alle clichés van het genre gekneed worden tot een zeer onderhoudend geheel. De Duitse soldaten bijten zelfs grimmig op hun tanden tijdens de salvo's met automatische geweren. Alsof elk moment Lee Marvin en co achter de hoek kunnen komen gestormd om het gespuis een koekje van eigen deeg te geven.

Dat het resultaat mooi oogt, mag geen verrassing zijn: Zwartboek is met een budget van 16 miljoen euro de duurste Nederlandse film ooit. Voeg daar nog een ijzersterke centrale vertolking bij van Carice Van Houten en je hebt een stevige mainstreamprent met genoeg elementen om een groot en zeer gediversifieerd publiek te bereiken. Dat Verhoeven zowel de naakt- als geweld- en actiescènes functioneel houdt en niet bewust shockeert of schoffeert spreekt ditmaal zeker in zijn voordeel.

Nederland, 1944. Heel wat Joden proberen een veilig onderkomen te vinden voor de op de loer liggende nazi's. Sommigen doen dit op eigen houtje, anderen rekenen op de goodwill van Nederlandse burgers die lak hebben aan de Duitse bezetter. De Joodse zangeres Rachel Stein (Van Houten) heeft schijnbaar geluk, tot wanneer de boerderij waar ze verblijft bij een luchtaanval compleet wordt vernietigd. Via via (en na een dramatische passage waarin ze moet toezien hoe haar familie om het leven komt) komt ze bij het Nederlandse verzet terecht, geleid door de vaak ambigue Gerben Kuipers (Derek de Lint) en scherpschutter Hans Akkermans (Thom Hoffman). Haar vrouwelijke charmes komen al direct van pas wanneer ze tijdens een treinreis toevallig in contact komt met Gestapo-officier Müntze (Sebastian Koch). Wanneer de zoon van Gerben wordt gearresteerd, en Müntze kan beslissen over het leven en de dood van de jongen, groeit Rachel Stein onder de naam Ellis De Vries uit tot een regelrechte Mata Hari. Met gevaar voor eigen leven infiltreert ze in de plaatselijke nazi-afdeling, en ze ontdekt al gauw dat de grens tussen goed en kwaad zeer dun is, zowel in het Duitse als in het Nederlandse kamp...

Met de stelling dat het Nederlandse verzet ook een graantje meepikte van willoze slachtoffers in de Tweede Wereldoorlog, tonen Verhoeven en scenarist Gerard Soeteman (met wie Verhoeven destijds onder meer het vergelijkbare Soldaat van oranje realiseerde) aan dat oorlog een smerig gebeuren is, en dat sommige goede ook slecht waren. Niet echt een verrassend gegeven natuurlijk, en als veroordeling of terechtwijzing schiet Zwartboek dan ook zijn doel voorbij. Als goedgemaakte oorlogsthriller scoort hij echter op heel wat vlakken. Het verhaal bevat heel wat knap in beeld gebrachte twists en loopt nergens dood. Zowel de actie als het 'speelse bloot' (oude vos Verhoeven zal op dat gebied wel nooit zijn streken verliezen) stuwen de film vooruit, en hoofdrolspeelster Carice Van Houten steelt nagenoeg de hele film als ondernemende spionne. Door het als raamvertelling in te kaderen (die begint en eindigt in Israël anno 1956) slaagt Verhoeven er trouwens ook nog in om met een bittere coda te eindigen (let op het slotbeeld!).

Voor wie meer over de film wil weten, is de 2-disc versie van A-Film een aanrader. Zowel Paul Verhoeven als Gerard Soeteman krijgen elk hun commentaartrack waarin ze heel wat achtergrondinformatie spuien. Verhoeven concentreert zich op het maken van de film en de redenen waarom hij de film wou maken, Soeteman focust zich meer op de historische achtergrond en op het lange rijpingsproces van het scenario. Aangezien twee audiosporen van 140' ook voor ons iets teveel van het goede waren, concentreerden we ons vooral op de extra's op het tweede schijfje. Daar komt immers nog heel wat informatie condenser terug. 'The Making of' duurt 25 minuten en bevat naast een overdaad aan fragmenten en korte niet zoveel zeggende soundbites gelukkig ook boeiende on-set beelden: zo zien we hoe zes sets in Duitsland werden gebouwd (het gros van de studio-opnames vond in Duitsland plaats, en niet in Nederland). En Gerard Soeteman ontleedt kort het historisch kader van de film.

'Achter de schermen' bundelt drie korte featurettes. 'Shit Happens' is de leukste: we leren dat de stront die in een scène over het hoofd van Carice Van Houten wordt uitgegoten gelukkig voor haar niet echt was: maar echt smakelijk ziet het gefabriceerde goedje er zeker niet uit. In 'De verzetsleider' vertelt Derek de Lint meer over zijn personage en in 'Een sympathieke nazi' mag Sebastian Koch hetzelfde doen over het karakter van Müntze. Op de officiële site van Zwartboek zijn er trouwens nog veel meer van deze korte featurettes te bekijken. De schijf bevat ook een integrale aflevering van de in Nederland zeer populaire talkshow 'De wereld draait door' (een beetje te vergelijken met 'De laatste show' op de VRT). In een speciale Zwartboek-aflevering mogen Paul Verhoeven, Gerard Soeteman en verschillende leden van de cast veertig minuten lang gemodereerd over de film keuvelen. Best aardig. En dan is er ook nog veertig minuten beeldmateriaal gewijd aan de première van de film (onder meer op het festival van Venetië) en de verschillende prijzen die hij won in Nederland. Kortom, een mooi gevuld schijfje an sich en een meer dan verzorgde dubbele disc uitvoering van een knappe film.